फेक समाचार र सूचनाबाट कसरी जोगिन सकिन्छ 

पछिल्लो समय सामाजिक सञ्जालमा नक्कली समाचार, नक्कली भिडियोहरु पर्याप्त मात्रामा अपलोड भैरहेका हुन्छन ति गलत सूचना र गलत जानकारीले तपाई हामीलाई भ्रमित बनाइरहेको हुन्छ । हामी वास्तविक कुरा थाहा नपाइकन आफ्नो धारणा बनाइ सक्छौ । तर पछि अधिकारिक कुरा थाहा पाउँदा हामी लज्जित हुनु पर्ने अवस्था आएका धेरै उदाहरणहरु हाम्रै समाजमा देख्न र सुन्न पाइन्छ । यसबाट बच्न चुनौतीपूर्ण हुन सक्छ, तर अलिकति सतर्क भयौ भने हामी भ्रमित हुनबाट जोगिन सक्छौ । 

१. स्रोतको जाँच गर्नूहोस 
कुनै पनि जानकारीको स्रोत प्रमाणित गर्नुहोस्। प्रतिष्ठित समाचार संस्थाहरु, आधिकारिक सरकारी वेबसाइटहरू र राम्रोसँग स्थापित संस्थाहरू सामान्यतया अधिक विश्वसनीय हुन्छन् । अपरिचित वा शंकास्पद स्रोतबाट आएका समाचार तथा सूचनाहरुबाट सावधान रहन सकिन्छ ।
२. अन्य स्रोतहरूसँग क्रसचेक गर्नुहोस्
यसको आधिकारिकता पुष्टि गर्न धेरै स्रोतहरूसँग क्रसचेक गर्नुहोस ।  यदि कुनै समाचार धेरै प्रतिष्ठित समाचार संस्था तथा एजेन्सीहरूद्वारा प्रकाशन तथा प्रसारण  गरिएको छ भने, यो अधिक विश्वसनीय हुन सक्छ ।
३. शीर्षकको मूल्याङ्कन गर्नुहोस् 
मुख्य समाचारका लाइनहरू सनसनीपूर्ण वा भ्रामक हुन सक्छन् । समाचार पूर्ण सन्दर्भ प्राप्त गर्न शीर्षक भन्दा भित्रसम्म गहिरिएर पढ्नुहोस् । भ्रामक मुख्य समाचारका लाइनहरू प्रायः पूर्ण तस्विर प्रदान नगरी ध्यान खिच्नको लागि डिजाइन गरिएको हुन्छ ।
४. लेखकको नाम र मितिको जाँच गर्नुहोस् 
कुनै पनि सामाजिक सञ्जाल आउने लेखकको नाम र प्रकाशन मिति खोज्नुहोस् । लेखकको नाम, पुरानो मितिको समाचार वा अहिलेको समाचार हो भनेर जाँच गर्नुहोस् । यसले पनि तपाँइलाई फेक न्युज बाट र बच्न मद्दत गर्दछ।  
५. लेखन शैली जाँच गर्नुहोस् 
सामाजिक सञ्जालमा नक्कली समाचारहरूले भावनाहरूलाई हेरफेर गर्न, सनसनीपूर्णता प्रयोग गर्ने गरेका धेरै उदाहरण छन् । भरपर्दो समाचार स्रोतहरूले सामान्यतया तटस्थ लेखनसैली राख्छन त्यसैले कस्तो कुन शैलिको लेख, समाचार छ यकिन गर्नुहोस।
६. तथ्य जाँच गर्ने वेबसाइटहरू     
Snopes, FactCheck.org, वा Politifact जस्ता तथ्य जाँच गर्ने वेबसाइटहरू प्रयोग गर्नुहोस्। यी प्लेटफर्महरू गलत जानकारीहरुलाई हटाउन सहयोग गर्नेछन र तपाईंलाई समाचारको सत्यताको बिषयमा प्रमाणित गर्न मद्दत गर्न सक्छन् ।
७. प्लेटफर्महरूमा स्थिरताको लागि जाँच गर्नुहोस्  
यदि समाचारहरु  विभिन्न प्लेटफर्महरू र परिप्रेक्ष्यहरूमा व्यापक रूपमा प्रसारण गरिएको छ भने, यो अधिक विश्वसनीय हुन सक्छ । यदि जानकारी केवल एक स्रोतमा मात्र छ वा यदि यो सानो, विषेश समूह द्वारा लेखिएको छ भने सावधान रहनुहोस् ।
८. अप्रमाणित जानकारीहरु लाई नपत्याउनुहोस् 
यदि जानकारी साँचोजस्तो देखिने वा धेरै चकित पार्ने हुन धेरै राम्रो देखिन्छ भने, नपत्याउनुहोस् । नक्कली समाचारहरूले ध्यान आकर्षित गर्न आकर्षित समाचार वा विवादास्पद सामग्रीको फाइदा उठाउँछन् ।
९. साझा रणनीतिहरूमा आफैलाई शिक्षित गर्नुहोस् 
क्लिकबाइट, डिप फेक र हेरफेर गरिएका तस्बिरहरू जस्ता सामान्य गलत सूचनासंग सचेत  रहनुहोस् ।
१०. रिपोर्ट  
विभिन्न सामाजिक प्लेटफर्महरूले प्रयोगकर्ताहरूलाई सामग्री गलत वा भ्रामक हुन् भने  रिपोर्ट गर्ने  button हरु उपलब्ध गराएका हुन्छन । त्यो  button प्रयोग गर्न वा सुरक्षित अनलाइन वातावरणमा योगदान दिन यी सुविधाहरू प्रयोग गर्नुहोस् ।
महत्वपूर्ण कुरा 
आलोचनात्मक सोच्ने बानीको विकास गर्नुहोस् ।
तपाईंले देख्नु भएको जानकारी ठिक वा बेठिक हो आफैलाई प्रश्न गर्नुहोस र खष्भधक को लागि  संचालन गरिंएका मिडियासँग सतर्क  रहनुहोस् ।

लेखक : ताकराजुका विश्वविद्यालय जापानमा कार्यरत हुनुहुन्छ