जापानको टोकियोले कसरी समाधान गर्यो वाढी र डुवान समस्या ?

महेश श्रेष्ठ
नेपालमा यसपटक बाढी, पहिरोका कारण ठूलो क्षति भएको छ । सयौं मानिसको ज्यान गएको छ भने दर्जनौं बेपत्ता छन् । तर यस्ता प्राकृतिक विपत्तिबाट बच्नका लागि वा सजक रहनका लागि विश्वका विकसित देशहरुले अपनाइरहेको उपायबारे नेपालले पनि सिक्नुपर्छ । यसका लागि जापानले अपनाएको उपायका बारेमा चर्चा गर्नु उपयुक्त हुन्छ । वाढी नियन्त्रण एवं डुवान समस्या समाधानका  लागि जापानले धेरै नै प्रगतिको गरेको छ ।जापानको टोकियो शहर पनि केही दशक पहिलेसम्म वाढी र डुवान समस्या थियो। सन् १९६० मा निर्माण सम्पन्न आराकावा रिभर सेकेन्डरी च्यानल र सन् २००६ मा निर्माण सम्पन्न अन्डरग्राउण्ड डिस्चार्ज च्यानलले निर्माण पश्चात टोकियोको वाढी र डुवान समस्या हल भएको हो।जापान सरकारले टोकियोमा बाढी नियन्त्रण गर्न ठूलो मात्रामा पूर्वाधार परियोजनाहरू र विभिन्न उपायहरू लागू गरेको छ। नेपालले पनि वाढी नियन्त्रण र डुवान समस्या समाधानमा जापानको यस अनुभववाट केही रिफ्रेन्स लिनसक्ने उद्देश्यले जापानले वाढी नियन्त्रण अनि डुवान समस्या समाधानका लागि लिइएका प्रमुख उपायहरू तल उल्लेख गरिएकोछ ।१. अन्डरग्राउण्ड डिस्चार्ज च्यानल अर्थात मेट्रोपोलिटन एरिया बाह्य भूमिगत निकासी प्रणाली जी–क्यान्स परियोजना ः यो संसारको सबैभन्दा ठूलो भूमिगत बाढी व्यवस्थापन प्रणालीहरूमध्ये एक हो। टोकियोको उत्तरमा रहेको साइतामा प्रिफेक्चरमा अवस्थित यस प्रणालीमा विशाल भूमिगत कुवा, सुरुङहरू, र ठूलो पानीको ट्याङ्की ‘भूमिगत मन्दिर’ भनिने समावेश छन्। अत्यधिक वर्षात् हुँदा, टोकियोको नदी र ढल प्रणालीको अतिरिक्त पानीलाई भूमिगत भण्डारण प्रणालीमा पठाइन्छ र त्यसपछि एदो नदीमा निकालिन्छ, जसले गर्दा टोकियोमा बाढीको जोखिम कम हुन्छ।२. रिभर फ्ल्ड म्यानेजम्यान्ट अरकावा र सुमिदा नदी बाढी व्यवस्थापन ः अरकावा नदीमा एक सेकेन्डरी छ, जुन बाढीको पानीलाई टोकियोका जनघनत्व भएका क्षेत्रहरूबाट टाढा हटाउन प्रयोग गरिन्छ। सुमिदा नदीमा पनि बाढीको स्तर बढ्दा नियन्त्रण गर्न बलियो बाँध र अवरोधहरू बनाइएको छ।३.फ्लड गेट र स्लुइस प्रणालीहरू ः टोकियोमा नदीका मुख र नहरहरूमा धेरै फ्लड गेट र स्लुइस प्रणालीहरू छन्, जसले ज्वारभाटा र उच्च जलस्तरलाई नियन्त्रण गर्छ। उदाहरणका लागि, इवाबुची स्लुइस गेटले टोकियोको उत्तरी भागलाई बाढीबाट जोगाउन नदीको पानीको प्रवाहलाई व्यवस्थापन गर्छ।४ समुद्री पर्खाल र बाँधहरू ः  आँधीबेहरी र सुनामीको जोखिमबाट बच्न, टोकियो खाडी समुद्री पर्खाल र बाँधहरूले घेरिएको छ। यी संरचनाहरूले कम उचाइ भएका क्षेत्रहरू र शहरका महत्त्वपूर्ण पूर्वाधारलाई तटीय बाढीबाट जोगाउँछन्।५. वर्षा पानीको भण्डार र पम्पिङ स्टेसनहरू ः टोकियोमा धेरै भण्डार र पम्पिङ स्टेसनहरू छन्, जसले अत्यधिक वर्षात् हुँदा अतिरिक्त पानी भण्डारण र नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ। यी सुविधाहरू जी–कान्स परियोजना र अन्य बाढी नियन्त्रण प्रणालीहरूसँग मिलेर काम गर्छन्।६. नदी विस्तार र गहिरो बनाउने ः सरकारले टोकियो वरपरका प्रमुख नदीहरूलाई विस्तार र गहिरो बनाएको छ, जसले गर्दा भारी वर्षात् भएको बेला बढी पानीको प्रवाह सम्भव बनाउँछ र नदीले बग्न सक्ने जोखिम कम गर्छ।७. शहरी योजना र भूमि प्रयोग सम्बन्धी नियमहरू ः  जापानले संवेदनशील क्षेत्रहरूमा बाढीको क्षति कम गर्न कडा क्षेत्रीय कानुन र निर्माण नियमहरू लागू गरेको छ। टोकियोका केही विशेष क्षेत्रमा निर्माणमा कडा नियमहरू लागू गरिएको छ ताकि संरचनाहरू बाढी प्रतिरोधी बनून्।(जापान निवासी श्रेष्ठ एनआरएनए अभियन्ता एवम व्यवसायी हुन् )