कृषक अघिअघि, अनुसन्धान पछिपछि

धनकुटा - एभोकाडोको व्यावसायिक खेती सुरु भएको करिब एक दशक बितेको छ । २०२८ सालमा ‘कृषि अनुसन्धान केन्द्र, पाख्रिबास’ स्थापना गर्न अध्ययनका लागि आएको बेलायती टोलीले लिएर आएको एभोकाडो धनकुटा हुँदै नेपालका अन्य जिल्लामा पनि भित्रिएको हो ।

लामो समयसम्म यसको व्यावसायिक खेती हुन सकेन । धनकुटालगायत केही पहाडी जिल्लामा एक दशकयता भने यसको व्यावसायिक खेती हुँदै आएको छ । खेती बढ्दै जाँदा विभिन्न रोग, कीराको समेत समस्या देखिन थालेको छ । तर यस विषयमा सरकारी निकायबाट कुनै अध्ययन र अनुसन्धान भएको पाइँदैन ।

सरकारको आधिकारिक निकायले अनुसन्धान गरेर उपयुक्त ठहर गरेपछि मात्र खेतीका लागि राम्रो मानिन्छ तर नेपालमा केहीबाहेक अधिकांश फलफूल पहिले कृषकले उत्पादन सुरु गर्छन् अनि मात्र सरकारी निकायले अनुसन्धान सुरु गर्ने गरेको पाइएको छ । पूर्वी पहाडमा अमिलो जातको फलफूलको खेती सुरु भएको दशकौँ बितेको छ । सरकारी अनुसन्धान र सिफारिसबिना नै स्थानीय जातका कागती, जुनार र सुन्तलाको खेती हुँदै आएको थियो । उत्पादनको लामो समय बितेपछि गत वर्ष मात्र धनकुटास्थित राष्ट्रिय सुन्तला जात अनुसन्धान कार्यक्रम पारिपात्लेले दुई सुन्तला र दुई कागती उन्मोचन गर्न सफल भयो । अमिलो जातका अन्य धेरै आगन्तुक जात अनुसन्धानकै क्रममा छन्, जुन कृषकका बारीमा भने फल्न थालिसकेका छन् ।

इलाम हुँदै नेपाल भित्रिएको आगन्तुक फल किवीको व्यावसायिक उत्पादन सुरु भएको पनि करिब एक दशक बितेको छ । कृषकले आफ्नै मेहनतले किवी लटरम्म फलाउँदासमेत सरकारी निकायबाट कुनै पनि जात सिफारिस हुनसकेको छैन । किवी र एभोकाडोको अनुसन्धानको जिम्मा पाख्रिबासस्थित कृषि अनुसन्धान केन्द्रले पाएको छ । सात वर्षयता यी फलको अनुसन्धान भइरहेको केन्द्रले जनाएको छ तर अहिलेसम्म उपलब्धि शून्यप्रायः छ । नेपालमा यसको खेती उपयुक्त हो वा होइन भन्ने पनि निक्र्योल हुन सकेको छैन ।

एभोकाडोको खेती बढेसँगै यसमा देखिने समस्या समाधानका सम्बन्धमा किसान बेखबर छन् । बर्सेनि फल लाग्ने सिजनमा झुसिलकीराले सताउने तर यसको निराकरण गर्ने जानकारी नभएको धनकुटा नगरपालिका–३ का एभोकाडो कृषक खेम थापाले बताए। “फल नअडिने, बोट खुइलिने अनि झुसिलकीराको प्रकोपले समस्या बढिरहेको छ तर त्यसको निदानका लागि के गर्ने भन्ने जानकारी छैन,” उनले भने ।

त्यसो त धनकुटालगायत पूर्वी पहाडमा अमिलो जातका बगान मासिने क्रम बढ्दो छ । तर कृषकले लगाएको बगान मासिनै लाग्दासमेत अनुसन्धान भने पूरा हुन सकेको छैन । अध्ययन अनुसन्धानका लागि सरकारले लगानी नै नगर्ने कृषि अनुसन्धान केन्द्र पाख्रिबासका प्रमुख गोविन्द तिम्सिना बताउन्छन् । अन्य मुलुकमा सरकारी निकायले अनुसन्धान पूरा गरी जात सिफारिस गरेपछि मात्र कृषकले खेती सुरु गर्छन् । नेपालमा भने अधिकांश फलफूल कृषकले फलाउन थालेपछि मात्र सरकारी निकायबाट अनुसन्धान हुने गरेको उनको भनाइ छ । गोरखापत्र दैनिकबाट